پیشینه پژوهش

نگارش پیشینه پژوهش (Review of the Literature) یکی از بخش های پروپوزال است. تحقیقات بایستی بر پایه دانش موجود طراحی شود. قبل از شروع مطالعات کمّی، تعیین دانش موجود در حوزه موضوع تحقیق مهم است. هرچند موضوعات معدودی وجود دارد که بدیع بوده و پایه دانش قبلی ندارد، اما بیشتر موضوعات را می توان در پیشینه و ادبیات تحقیقات قبلی پیدا کرد.

راههای زیادی برای دستیابی به متون منتشر شده وجود دارد. منبع متون می تواند ایندکس ها، چکیده ها، کتاب ها و مجلات، جستجوی کامپیوتری باشد. بازنگری پیشینه یا ادبیات موضوع تحقیق علاوه بر کمک به تعیین میزان دانش و آگاهی قبلی در مورد عنوان تحقیق، به تعیین چارچوب مفهومی (Conceptual framework) یا چارچوب نظری (Theoretical framework) مطالعه کمک می کند.

در نهایت بازنگری متون موجود به محقق کمک می کند که روش انجام تحقیق خود را طراحی کند. برای مثال، ابزارها و روش های مطالعات قبلی را می توان برای استفاده در تحقیق خود در جهت اندازه گیری متغیرهای مطالعه استفاده کرد.

مرور متون و مطالعه پیشینه پژوهش به محقق کمک می کند از موفقیت ها و شکست های محققان دیگر سود ببرد. بازنگری پیشینه پژوهش بایستی تا زمان شروع جمع آوری داده ادامه یابد. اینکار موجب می شود محقق بیشترین اطلاعات را در مورد موضوع تحقیق بداند و جدیدترین اطلاعات را داشته باشد.

گاهی بازنگری متون و مطالعه پیشینه قبل از تعیین عنوان تحقیق یا مسئله مورد مطالعه شروع می شود. موضوع تحقیق ممکن است از بین پیشنهادات محققان قبلی انتخاب شود. یکی از بخش های گزارش تحقیق پیشنهاد برای تحقیقات بعدی است و محققان می توانند از این پیشنهادات برای تدوین عنوان پایان نامه یا طرح تحقیقاتی خود استفاده کنند.

چگونه پیشینه پژوهش بنویسیم

بخش پیشینه پژوهش پروپوزال یا پایان نامه شامل مطالعات قبلی مرتبط با موضوع پروپوزال است. پس از مشخص شدن عنوان پایان نامه و نگارش بیان مسئله، اهداف پژوهش، سئوالات پژوهش یا فرضیه ها؛ نوبت نوشتن پیشینه پژوهش یا مرور متون است. برای تدوین بخش پیشینه موضوع بایستی ابتدا کلمات کلیدی مرتبط با عنوان پایان نامه را لیست کرد.

سپس برای هر یک از واژه ها و عبارت کلیدی لیست شده، جستجوی منابع در دسترس از قبیل کتابخانه، مجلات، اینترنت انجام می شود. معمولا دامنه سرچ منابع 10 سال در نظر گرفته می شود. مثلا برای کسی که سال 2020 به نگارش پروپوزال و پایان نامه خود مشغول است، دامنه جستجوی متون قبلی از سال 2010 تا 2020 در نظر گرفته می شود.

بدین ترتیب با جستجوی پیشینه موضوع، مطالب مرتبط با موضوع تحقیق گردآوری می شود. بخاطر داشته باشید که در بخش پیشینه پژوهش پروپوزال و پایان نامه فقط مطالعات پژوهشی قابل قبول است و نمی توان از کتاب، منابع عمومی مثل ویکیپدیا و فرهنگ لغت استفاده کرد.

بطور استاندارد معرفی سه مطالعه مشابه برای بخش مرور متون کفایت می کند. هرچند با توجه به عنوان پایان نامه و تعداد متغیرهایی که مطالعه می شود، میزان بدیع و جدید بودن موضوع تحقیق، علاقه محقق و راهنما؛ ممکن است تعداد مقالات زیادتری در بخش پیشینه پژوهش استفاده شود.

قالب نگارش بخش پیشینه پژوهش پروپوزال

قالب نگارش پیشینه پژوهش در رشته های تحصیلی مختلف و با توجه به عنوان و سلیقه استاد و همچنین دستورالعمل معاونت پژوهشی دانشکده متغیر است. بعضی از رشته ها مطالعات مشابه قبلی را به صورت انفرادی و به ترتیب سال چاپ یا میزان نزدیکی به موضوع پروپوزال می نویسند. بعضی از رشته ها پیشینه پژوهش را به صورت بازنگری نظامدار نگارش می کنند و محتوای پیشینه پژوهش به صورت انشایی تدوین می شود. به هر حال استفاده از قالب استاندارد زیر می تواند کمک کننده باشد.

در شروع بخش پیشینه پژوهش یا ادبیات موضوع ابتدا در یک پاراگراف عبارات کلیدی مورد استفاده برای جستجو و دامنه زمانی انجام جستجو ذکر می شود. سپس منابع مورد استفاده برای جستجو بیان می گردد و در پایان توضیح داده می شود که با توجه به متغیرهای مطالعه، این تعداد مقاله مشابه یافت شد و به ترتیب سال انتشار یا اهمیت آنها گزارش شد. مقالات بکار رفته در بخش مرور متون در دو بخش مطالعات داخلی و مطالعات خارجی نگارش می شوند.

سپس مطالعات برحسب سال انتشار یا میزان نزدیکی به موضوع تحقیق، به صورت متوالی گزارش می شوند. گزارش یک مطالعه با نام نویسنده یا نویسندگان و عنوان مقاله شروع می شود. سپس یک یا دو خط در مورد عنوان تحقیق ذکر شده و در پایان پاراگراف دوم هدف مطالعه مورد نظر ذکر می شود.

سپس روش کار مطالعه به تفضیل بیان می شود. اینکه مطالعه دارای چه نوع طرح تحقیقی است، جامعه پژوهش، فرضیه، روش نمونه گیری و معیارهای ورود و خروج از مطالعه، ابزارهای مورد استفاده برای جمع آوری داده ها و روش های آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده نوشته می شود. این قسمت در یک یا دو پاراگراف بیان می شود.

در پاراگراف آخر نتایج مطالعه ذکر شده و نتیجه گیری که محقق از مطالعه خود داشته است، نوشته می شود. حال نوبت نقد مطالعه گزارش شده است. بایستی حداقل در یک پاراگراف ذکر شود که مطالعه گزارش شده چه نفعی برای مطالعه حاضر دارد، چه محدودیت ها و کاستی هایی دارد. تفاوت مطالعه گزارش شده با مطالعه حاضر چیست و چگونه این تفاوت پوشش داده خواهد شد. چه قسمت هایی از مطالعه گزارش شده مثل طرح تحقیق یا ابزارها یا روش تجزیه و تحلیل برای مطالعه حاضر استفاده خواهد شد.

یک نمونه از بخش پیشینه پژوهش پروپوزال

مطالعه ذکر شده در زیر یک مثال بوده و مبنای حقیقی ندارد و صرفا به عنوان الگویی برای نگارش بخش مرور متون پروپوزال استفاده شده است.

مرور متون

در این بخش پیشینه و ادبیات موضوع تحقیق بررسی می‌گردد. جهت دستیابی به مطالعات پیشین، پژوهشگر در پایگاه‌های اطلاعاتی پابمد (PubMed) ، اکسس مدیسین (Access medicine) ، الزویر (Elsevier) ، اسکوپوس (Scopus) ، اووید (Ovid) ، اسپرینگر (Springer) و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی؛ موتور جستجوی گوگل (Google search) با استفاده از کلمات کلیدی نقشه کشی مفاهیم (Concept mapping)، یادگیری (Learning)، روش های تدریس (Teaching methods)، یادگیری دانشجویان (Student learning) در بازه زمانی 2010 تا 2020 به جستجو پرداخت و از آنجاکه مطالعه کاملاً مشابه با پژوهش طراحی‌ شده در فرآیند جستجوی مذکور یافت نگردید، لذا در این بخش تعدادی از مطالعاتی که نزدیکی بیشتری به موضوع مورد تحقیق داشته انتخاب و به تفکیک موضوع و برحسب سال انتشار در دو دسته مطالعات داخلی و مطالعات خارجی ارائه گردید:

محقق و همکاران (2020) در مطالعه ای با عنوان “بررسی تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان” نوشتند: با توجه به وضعیت موجود آموزش و یادگیری دانشجویان، دستیابی به روش های بهینه تدریس جهت ارتقای پیشرفت تحصیلی دانشجویان ضروری به نظر می رسد. این مطالعه با هدف تعیین تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان انجام شده است.

مطالعه آنها از طرح تحقیق نیمه تجربی با طرح پیش آزمون-پس آزمون تبعیت می کند. جامعه پژوهش دانشجویان کارشناسی ترم شش بوده است که درس ایکس را داشته اند. نمونه گیری به روش نمونه گیری تصادفی انجام شده و حجم نمونه 60 نفر محاسبه شده است. معیارهای ورود شامل تحصیل در مقطع کارشناسی، داشتن واحد ایکس در ترم جاری، تمایل آگاهانه به شرکت در مطالعه بوده است. معیار خروج شامل عدم تمایل به ادامه همکاری و داشتن سابقه بیماری روانی بوده است. مداخله مطالعه شامل تدریس درس ایکس به روش نقشه کشی مفاهیم برای گروه مورد و روش سنتی برای گروه کنترل بوده است. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه اطلاعات فردی و تحصیلی و آزمون تخصصی درس ایکس بوده است. داده های مطالعه در شروع مطالعه، پایان دوره تدریس و چهار هفته بعد گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شده است.

نتایج مطالعه نشان داده است که بین یادگیری دو گروه مورد و شاهد تفاوت آماری معناداری وجود دارد (p<0.001). میانگین نمره یادگیری گروه مورد 19.5 و گروه کنترل 16.35 بوده است. محققان این مطالعه نتیجه گرفته اند که تدریس به روش نقشه کشی مفاهیم با افزایش یادگیری درس ایکس دانشجویان کارشناسی ترم سوم همراه است.

*- در این مطالعه تأثیر مداخله تدریس به روش نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان سنجیده شده است. نتایج این مطالعه تأییدی است بر ضرورت مطالعه حاضر. همچنین تعداد نمونه این تحقیق نیمه تجربی 60 نفر بوده است که برای محاسبه حجم نمونه مطالعه حاضر مبنای خوبی است. در این مطالعه بین روش تدریس و یادگیری بعد از مداخله اختلاف آماری معناداری یافت شده است که می‌توان از آن برای بحث نتایج و تأکید یافته‌های مطالعه حاضر استفاده کرد؛ هرچند نوع مداخله متفاوت است.

بدین ترتیب مطالعات مشابه قبلی در دو بخش مطالعات داخلی و مطالعات خارجی نوشته می شود. بهتر است نام محققان و سال مطالعه با قلم سیاه مشخص شود. سپس در پایان در یک پاراگراف نتیجه گیری کلی مرور متون نوشته می شود. برای نوشتن بخش نتیجه گیری مرور متون، ابزارهای پژوهش مطالعات، متغیرهای مشترک، روش های آماری مشترک و هر آنچه در مطالعه حاضر کاربرد خواهد داشت، بیان می شود.