هفت تکنیک ترجمه برای تسهیل ترجمه کردن

این مقاله به تکنیک های ترجمه می پردازد. همانطور که ترجمه انواع و روش های مختلفی دارد؛ به همین شکل، ترجمه دارای تکنیک های متفاوتی است.

تفاوت روش ترجمه با تکنیک ترجمه

تفاوت روش ترجمه (method) با تکنیک ترجمه (technique) چیست؟ ساده است، روش ترجمه شیوه ای است که شما کل متن را با توجه به آن ترجمه می کنید، در حالی که تکنیک ترجمه ممکن است در همان متن از صفحه ای به صفحه دیگر یا کلمه ای به کمله دیگر فرق کند و به اجزای کلامی خاصی که باید ترجمه شوند، بستگی دارد. تاکسونومی کلاسیک رویه های ترجمه به سال ۱۹۵۸ و کار J. P. Vinay و J. Darbelnet بر می گردد. این رویه ها از هفت طبقه تشکیل شده اند:

تکنیک های ترجمه

۱- قرض گرفتن

قرض گرفتن (Borrowing) یکی از رویه های ترجمه است که به استفاده از کلمه یا عبارت زبان منبع در متن مقصد می پردازد. معمولا کلمه یا عبارت قرض گرفته شده به صورت ایتالیک نوشته می شود. قرض گرفتن یعنی استفاده مجدد از کلمات متن منبع در ترجمه مقصد. این تکنیک ترجمه ای است که در واقع ترجمه ای انجام نمی شود.

• مثال: گوانچو (gaucho) یک سامبررو (sombrero) مشکی بلند با یک جفت بومباکاس (bombachas) کهنه پوشیده بود.

۲- گرته برداری

گرته برداری (calque) نوعی قرض گرفتن واژه است، اما واژه به زبان مقصد ترجمه می شود. [واقعیتش نمی دونم گرته یعنی چی، ولی می دونم که کیلک یعنی واژه جدیدی که تا زمان انجام ترجمه در زبان مقصد وجود ندارد را براساس سیلاب های آن ترجمه کرده و به گذر زمان و استفاده مکرر به واژه ای در زبان مقصد تبدیل می شود. مثل ایمیل در زبان فارسی که به پست الکترونیک (electronic mail) ترجمه شده و در زبان فارسی جا افتاده است و اخیراً رایانامه توسط فرهنگستان به عنوان واژه اصلی معرفی شده است که خیلی بکارگرفته نمی شود].

• مثال: skyscraper انگلیسی به واژه آسمانخراش در فارسی تبدیل می شود. یا واژه infographic به داسویر در فارسی ترجمه می شود.

۳- ترجمه تحت لفظی

ترجمه تحت لفظی (literal translation) همان ترجمه کلمه به کلمه است. ترجمه تحت لفظی به شکلی است که متن حاصله در زبان مقصد صحیح است زیرا دارای ساختار ادبی است و قابل مقایسه با زبان منبع است. عده ای از صاحبنظران معتقدند که تکنیک ترجمه تحت لفظی را بیشتر می توان برای زبان هایی بکار گرفت که از نظر فرهنگی خیلی شبیه به هم هستند. این نوع ترجمه زمانی قابل قبول است که متن ترجمه شده دارای دستور زبان، معنی و سبک نوشتاری مشابه با متن اصلی باشد.

• مثال: جمله what time is it? به “الان ساعت چند است؟” ترجمه شود.

۴- ترانهش

ترانهش (Transposition) یا جابجایی یا تعویض صورت شامل حرکت از یک طبقه گرامری به طبقه دیگر است، بدون اینکه معنی متن عوض شود. این تکنیک موجب تغییر ساختار دستور زبان متن می شود. در فرایند ترجمه ، انتقال معنا از زبانی به زبان دیگر عموما با ایجاد تغییراتی در صورت پیام یا به عبارتی دقیق تر در صورتهای دستوری پیام ممکن می شود برای مثال، در موارد مقتضی برای ایجاد بیانی روان در فارسی گاهی اسم جمع را به مفرد ، قید را به صفت و مجهول را به معلوم تبدیل می کنیم.همین طور، در روند برگردان از انگلیسی به فارسی نیز ممکن است a یا an را حذف کنیم.

• مثال: جمله the president thinks that به جمله “فکر رئیس جمهور این است” ترجمه شود

۵- تغییر بیان

تغییر بیان یا تلفیق (Modulation) تغییر شکل متن از طریق تغییر معنایی یا دیدگاه است. تلفیق اساسا به معنی استفاده از عبارتی است که با زبان های منبع و مقصد تفاوت دارد اما ایده مشابهی را می رساند. در واقع معنی متن عوض می شود و دیدگاه زبان منبع تعویض می شود. تلفیق به مترجم کمک می کند که معنی و دیدگاه نویسنده متن منبع را تغییر داده و به زبانی گویاتر بیان کند، در حالی که ایده اصلی انتقال یابد. معمولا از تکنیک تلفیق در زبان هر کشوری استفاده می شود و ممکن است جمله یا عبارتی توسط افراد مختلف به طور متفاوتی بیان شود، ولی همگی یک مفهوم را برسانند. مدولاسیون نوعی ترجمه ی ناموازی (oblique) است، به این معنا که مستلزم به کارگیری مقوله های موازی در زبانهای مبدا و مقصد نیست . وینی و داربلنه مدولاسیون را به طور کلی «تغییر صورت پیام در نتیجه تغییر زاویه دید» تععریف می کنند. به عبارت دیگر، مدولاسیون، برخلاف جابجایی (transposition) مستلزم دستکاری مقوله های ذهنی است نه مقوله های دستوری، و زوایای اندک متفاوتی را که گویشوران زبانهای مختلف از آنها به اشیا و پدیده های واقعی می نگرند ، منعکس می کند.

• مثال: I leave it to you در انگلیسی به you can have it تلفیق می شود. یا جمله is it belong to you در فارسی ممکن است به “این مال شماست”، “واسه شماست” یا “این به شما تعلق دارد” و مانند اینها با توجه به ساختار ذهنی مترجم ترجمه می شود.

۶- معادل یابی یا معادل سازی

تکنیک ترجمه معادل یابی (equivalence) رویه ای است که در آن از عبارت کاملا متفاوتی برای انتقال حقیقتی یکسان استفاده می شود. از طریق این تکنیک می توان نام نهادها، اصوات، اصطلاحات یا ضرب المثل ها را ترجمه کرد. در این رویه پیام متن منبع طوری به زبان مقصد منتقل می شود که واکنش فرستنده و گیرنده پیام در زبان مقصد همانند واکنش فرستنده و گیرنده در زبان منبع است. مترجم تلاش می کند که خوانندگان هر دو زبان معنی یکسانی از متن به شیوه ای مشابه برداشت کنند. در این روش عبارت برگردان شده نه بیان عبارت اصلی با ساختار دستوری متفاوت(transposition) و نه بازگویی عبارت اصلی به زبانی روان تر و طبیعی تر (modulation) است. در معادل یابی ، مترجم موقعیت عبارت متن اصلی را با موقعیتی مشابه در زبان مقصد مقایسه می کند و سپس مضمون آن را با لفظ، اصطلاح یا تشبیه متفاوتی با زگو می کند.

• مثال: Once burned, twice shy به “بار اول سرخ شد و بار دوم سوار شد” به فارسی ترجمه شود.

۷- اتخاذ یا اقتباس

اتخاذ / همانند سازی/ اقتباس (adaptation) جایگزینی فرهنگی یا همانند سازی فرهنگی نیز اطلاق می شود و در این تکنیک عناصر فرهنگی متن منبع با عناصر فرهنگی متن مقصد جایگزین می شود. این اصطلاح معمولا به متن مقصدی اشاره می کند که برای تولید آن از ترجمه ی آزاد استفاده شده باشد. اصطلاح اقتباس معمولا حاکی از این است که به منظور مناسب تر کردن متن برای مخاطبان خاص (مثلا کودکان) یا برای اهداف خاصی که ورای ترجمه است، تغییرات چشمگیری در آن صورت گرفته است. هدف تبدیل متن منبع به متنی در زبان مقصد است که برای فرهنگ زبان مقصد مناسب تر باشد. حاصل این تکنیک متنی است آشناتر و جامع تر.

• مثال: کلمات soccer و football در فارسی به عنوان فوتبال ترجمه می شوند و اقتباس فرهنگی است.

سایر تکنیک های ترجمه

تکنیک ها ترجمه زیاد بوده و رویه های زیادی توسط متخصصان امر معرفی شده است از جمله تصریح (explicitation) که در آن مترجم تلاش می کند با اضافه کردن متن به متن منبع به تصریح سازی بپردازد یا جابجایی مشترک (collocation) که در آن از توالی از کلمات استفاده می شود که در زبان مقصد رایج تر است و یا جبران (compensation) که در آن کنایه یا مرجع در یک بخش از متن همانند نسخه منبع ارائه نمی شود، بلکه در بخش دیگری از متن مقصد همان کنایه، منبع یا اشاره آورده می شود.