طریقه نوشتن اهداف پژوهش

یکی از مهمترین جنبه های نگارش پروپوزال تدوین هدف کلی یا آرمانی (aim) و اهداف ویژه یا اختصاصی (objectives) پژوهش است. این هدف کلی و اختصاصی پژوهش است که دامنه، عمق و مسیر مطالعه پژوهش را مشخص می کند. دستیابی به اهداف پژوهش برای پاسخ به سئوال تحقیق لازم است. اهداف پژوهش مطالعه را به بخش های کوچکتری تقسیم کرده که دستیابی به آن راحتتر است. هدف کلی پژوهش مشخص می کند که چه چیزی بایستی مطالعه شود و اهداف اختصاصی یا ویژه مراحل و چگونگی دستیابی به هدف کلی را مشخص می کنند.

تفاوت هدف کلی و هدف اختصاصی

به عنوان یک قاعده کلی، هر پژوهشی دارای یک هدف کلی و چندین هدف جزئی یا اختصاصی برای تسهیل دستیابی به هدف کلی است. هدف کلی با اهداف ویژه فرق دارد:

• هدف کلی = می خواهیم به چیزی برسیم
• هدف جزئی = اقداماتی که برای دستیابی به هدف کلی لازم است.

هدف کلی بیان قصد و نیت مطالعه است. معمولا به صورت وسیع و کلی نوشته می شود. هدف کلی مشخص می کند که امیدواریم در پایان پروژه تحقیقاتی به چه چیزی برسیم. هدف ویژه بیان اختصاصی مراحل دستیابی به هدف کلی با برآیند قابل اندازه گیری است.

مشخصات هدف ویژه یا اختصاصی

اهداف ویژه یک مطالعه پژوهشی بایستی SMART باشد، یعنی:

• اختصاصی باشد (Specific): بطور دقیق مشخص کند که چه کاری باید انجام شود.
• قابل اندازه گیری باشد (Measureable): بتوان مشخص کرد که چه موقع به هدف رسیده ایم.
• قابل دستیابی باشد (Achievable): هدف ویژه نباید مبهم باشد، بایستی بتوان به آن دست یافت و رویایی نباشد.
• واقع بینانه باشد (Realistic): منابع لازم برای دستیابی به آن وجود داشته باشد از قبیل زمان، هزینه، مهارت و غیره
• دارای قالب زمانی باشد (Time constrained): در یک قالب زمانی مشخص بدست آید.

چه تعداد هدف اختصاصی یا هدف ویژه لازم است؟

طبق یک قاعده عمومی، هر پایان نامه یک هدف اختصاصی و چند هدف ویژه برای دستیابی به آن نیاز دارد. تعداد اهداف بایستی طوری باشد که جواب سئوالات پژوهش را بدهد و به نتیجه مورد نظر دست یابد. نباید خیلی زیاد باشد که از محدوده زمانی و توان مطالعه خارج شود و نه خیلی کم باشد که نتوان به هدف کلی مطالعه دست یافت.

به هر حال اهداف ویژه یا جزئی مطالعه باید مشخصات زیر را داشته باشد:

• کانون تمرکز مطالعه را مشخص کند
• به روشنی و دقیق متغیرهایی که اندازه گیری می شوند را مشخص کند
• مراحل درگیر در انجام مطالعه را مشخص کند
• محدوده زمانی و مالی و مهارتی مطالعه را مشخص کند
• از جمع آوری داده های حشو و غیرضروری جلوگیری کند.

هدف کلی مطالعه بیانگر برآیند و نتیجه ای است که می خواهیم بدست آوریم، اهداف جزئی یا اختصاصی هدف کلی را به بخش های قابل دستیابی تقسیم می کند که از نظر منطقی به هم ربط داشته و بصورت نظامدار بیان می شوند و هر کدام یک بخش یا جنبه از مسئله تحقیق را مشخص می کنند. اهداف ویژه یا اختصاصی مشخص می کنند که در هر مرحله از مطالعه چکار می کنیم، چگونه، کجا، چه موقع و برای چه مقصدی این کارها را انجام می دهیم.

چگونه اهداف پروپوزال را بنویسیم

اهداف بایستی با افعال قابل اندازه گیری و عملی نوشته شوند مثل مقایسه، تعیین، محاسبه، شناسایی، توصیف، تشریح و غیره. از بکارگیری اهداف مبهم مثل تفهیم، درک کردن، باور داشتن، مطالعه و غیره اجتناب شود زیرا این افعال انتزاعی قابل ارزیابی نیستند و نمی توان دستیابی به آنها را اندازه گیری کرد.

تصور کنید عنوان پایان نامه عبارتست از:

بررسی تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان کارشناسی ترم سوم سال 1400

برای تدوین اهداف این مطالعه بایستی ابتدا متغیرهای آن را مشخص کنیم: متغیر مستقل این مطالعه تدریس به روش نقشه کشی مفاهیم است و متغیر وابسته آن یادگیری دانشجویان کارشناسی است. یکی دیگر از ملزومات نوشتن اهداف پژوهش دانستن طرح تحقیق است. مثال ما از نوع نیمه تجربی با طرح تحقیق پیش آزمون – پس آزمون است.

بنابراین ما قصد داریم تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان کارشناسی را اندازه گیری کنیم. پس هدف کلی ما عبارت است از: تعیین تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان کارشناسی ترم سوم.

برای اندازه گیری تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان به دو نوع داده نیاز داریم: میزان یادگیری دانشجویان قبل از شروع مداخله مطالعه (تدریس به روش نقشه کشی مفاهیم) و میزان یادگیری آنها پس از اجرای مداخله مطالعه. بنابراین اهداف جزئی ما عبارت خواهد بود از:

• تعیین میزان یادگیری دانشجویان قبل از اجرای مداخله
• تعیین میزان یادگیری دانشجویان پس از اجرای مداخله
• مقایسه میزان یادگیری قبل و پس از مداخله دانشجویان

اما از کجا بفهمیم که تفاوت یادگیری قبل و بعد از مداخله دانشجویان به خاطر مداخله مطالعه بوده است؟ در مطالعات تحقیقی برای مشخص کردن علت و مسیر یک تغییر از گروه شاهد یا کنترل استفاده می شود و با مقایسه تغییر در دو گروه علت تغییر بیان می شود. بنابراین اهداف جزئی مطالعه به صورت زیر نوشته می شود:

1. تعیین میزان یادگیری دانشجویان کارشناسی گروه شاهد قبل از اجرای مداخله
2. تعیین میزان یادگیری دانشجویان کارشناسی گروه مورد قبل از اجرای مداخله
3. تعیین میزان یادگیری دانشجویان کارشناسی گروه شاهد بعد از اجرای مداخله
4. تعیین میزان یادگیری دانشجویان کارشناسی گروه مورد بعد از اجرای مداخله
5. مقایسه میزان یادگیری قبل و بعد از مداخله دانشجویان کارشناسی گروه شاهد
6. مقایسه میزان یادگیری قبل و بعد از مداخله دانشجویان کارشناسی گروه مورد
7. مقایسه میزان یادگیری قبل از مداخله دانشجویان کارشناسی گروه مورد و شاهد
8. مقایسه میزان یادگیری بعد از مداخله دانشجویان کارشناسی گروه مورد و شاهد

بدین ترتیب هدف کلی تعیین تاثیر نقشه کشی مفاهیم بر یادگیری دانشجویان به هشت هدف ویژه تقسیم شد که قابل اندازه گیری هستند و مسیر مطالعه را مشخص می کنند.

بخاطر داشته باشید که قالب نگارش اهداف پژوهش با توجه به طرح تحقیق، نوع و تعداد متغیرها، گاهی سلیقه محقق می تواند متغیر باشد و بیان اهداف پژوهش (statement of goals) تابع یک قاعده و قانون کلی نیست.