۳- یادگیری یک زبان خارجی در مقابل یادگیری ترجمه

تنها پس از مطالعه یک یا چند زبان خارجی می توان یادگیری ترجمه را شروع کرد.

در حقیقت داشتن مدارج تحصیلی بالا یا مدرک دانشگاهی برای پذیرش در هر دوره فن ترجمه ای در سطح دانشگاهی ضروری است. در هر دو حالت وقتی شخص هم خود را بر یادگیری هنر ترجمه می گذارد، در واقع یادگیری زبان را از چند سال پیش شروع کرده است. بنابراین لازم است که مترجم های خوش آینده دارای دیدگاه روشنی در مورد تفاوت های بنیادین یادگیری زبان خارجی و یادگیری ترجمه باشند.
زمان یادگیری یک زبان خارجی، شخص با تکنیک های معمول و متداول مواجه می شود که برای آموزش زبان استفاده می شوند: ترجمه به همراه دیکته، درک مطلب، مکالمه، تمرینات گرامر. در حیطه کاری ما نیست که در مورد آموزش ترجمه بودن این روش نظر بدهیم و همچنین موضوع این بحث نیست. چیزی که می خواهیم مشخص کنیم این است که ترجمه برای یادگیری یک زبان با ترجمه برای تولید یک متن متفاوت است و این چیزی است که شخص در زمان یادگیری ترجمه در دانشگاه انتظار می رود فرا گیرد.
زمانیکه زبان تدریس می شود، متن اغلب طوری تهیه و تدوین می شود که شخص را عمدا با مشکلات خاصی مواجه سازد و شخص آن را حل و یاد بگیرد و مشکلاتی که دانشجویان را با آن مواجه می کند هم سطح با دانش آنها از آن زبان خارجی خاص است. متن مورد استفاده اغلب یکسان است و تصحیح آن به یک فن و حالت مکانیکی تبدیل می شود زیرا معلم از قبل می داند که کجا بدنبال اشتباه و غلط بگردد. ممکن است ترجمه های متفاوتی برای یک جمله وجود داشته باشد، اما همگی یک ملزومه و یک نیاز را لحاظ می کنند. معلم بایستی اطمینان حاصل کند که دانشجو ایده خاصی را کسب کرده است و معنی آن را فهمیده و دستور ساختاری جمله را یادگرفته است.
جی. دلیسل (J. Delisle) یکی از برجسته ترین دانشمندان مطالعات ترجمه نکته خاصی بیان کرده است که انتقال از مطالعه زبان به مطالعه ترجمه را به وضوح بیان می دارد.
[….] شباهت ترجمه دانشجویی با ترجمه حرفه ای خیلی کم است. نتیجه نهایی آنها یکی نیست، اولی به طور کامل با روش کسب زبان تلفیق می شود در حالی که دومی یک فرآیند ارتباطی است. طبق تعریف، ترجمه دانشجویی قبل از ترجمه حرفه ای شکل می گیرد. در نتیجه روش شناسی فرآیند یادگیری بایستی در حالی شکل داده شود که ترجمه حرفه ای در ذهن باشد نه ترجمه دانشجویی. برای ربط دادن مفاهیم مختلف، برای تنظیم مجدد یک پیام پس از برقراری ارتباط، عاقلانه این است که بصورت شبیه سازی یک زبان خارجی نباشد یا فرهنگی که زیستگاه آن را شکل می دهد [….] (دلیسل، ص۴۵-۴۶)
نقش ترجمه در زبان آموزشی فراهم کردن ورودی خاصی از فرهنگ لغت برای دانشجو و ارائه متداول ترین ساختار دستوری است، بطوری که دانشجو بتواند از آن الگو برداری کرده و به جملات مختلف تعمیم دهد.
برای مثال، این جمله از یک کتاب مرجع انگلیسی برداشت شده است:

We’re tired. We’ve been studying since 2 o’clock.

روشن است که مولف این کتاب جمله را با هدف نشان دادن طریقه توصیف یک عمل ابداع کرده است، که در گذشته شروع شده و هنوز تمام نشده است. همچنین واضح است که این جمله در واقع جمله ای محسوس نیست مگر در زمینه زبان آموزی. حتی یک گوینده زبان مادری به احتمال خیلی کمی ممکن است از این نوع جمله استفاده نماید.
زمان تعلیم ترجمه، اول از همه مهم است بدانیم که متن به هیچ وجه مصنوعی نیست، یا بهتر است بگوییم این متن به شیوه ای ابداع نشده است که با مشکلات زبانی خاصی سازگار باشد، این یک متن واقعی است که بطور خودبخودی توسط یک گوینده یا نویسنده ایجاد شده است. این متن دارای کاربردهای متفاوتی است.
اول از همه،جمله قبلی که به انگلیسی آمده بود بیانگر هیچگونه مشکلات تفسیری نیست. ترجمه های مختلف ممکن است صحیح یا غلط در نظر گرفته شوند و این در واقع نقش معلم است که سطح زبان فراگیر را مشخص سازد.
در بیان خودبخودی یک گوینده زبان مادی و خارج از زمینه مربوطه (موقعیتی که در آن این جملات بیان می شوند) و از یک متن الحاقی (کلمات بلافاصله قبل و بعد از جمله)، تفسیر ممکن است سخت یا مبهم باشد. برای مثال در جمله زیر:

Is he gonna make it?

این جمله جدای از متن همراه و زمینه آن به سختی قابل تفسیر یکسان است. معنی واقعی تنها توسط برداشت عناصر بنیادین خاصی مشخص می شود که در این جمله وجود ندارند و قابل لحاظ نیست. این نوع جمله هرگز در کتاب مرجع یادگیری انگلیسی به عنوان زبان خارجی نمی آید؛ اما ممکن است در هر متن ترجمه ای یافت شود.
به همین دلیل، بخش مهمی از این دوره به فن تفسیر اختصاص داده می شود و احتمالات تفسیری و ابهاماتی که ذاتا در متن وجود دارد و راه رسیدگی به آنها بیان می شود.
تفاوت دیگر متن دانشجویی و متن مستند در ابزاری است که می توان برای ترجمه کردن استفاده نمود.
مهمترین ابزار مورد استفاده در متون دانشجویی یک فرهنگ لغت دو زبانه است. در حقیقت اغلب اوقات خود کتاب ها با یک فرهنگ لغت دو زبانه در ضمیمه کتاب تکمیل می شوند و برای راحتی بیشتر در مورد واژگان مورد استفاده دانشجو که بایستی بداند، تصمیم گیری می شود. سپس همین کلمات در پایان کتاب با ترجمه آنها آورده می شود، نه تنها ترجمه های محتمل بلکه ترجمه ضروری برای انجام تمرینات به شیوه ای که مولف کتاب در نظر داشته است.
به عبارت دیگر، برای تدریس زبان یک سیستم تمرین و متون از قبل ایجاد می شود که شخص را با محدودیت های خاص مواجه می سازد (چه قواعدی با چه واژگانی) و سپس فرهنگ لغتی ایجاد می شود که نیازهای این سیستم را لحاظ نماید.

همانطور که دیاگرام فوق نشان می دهد، این یک سیستم بسته، خود ارجاعی است و درون آن همه چیز گذاشته شده و همیشه امکان ارزیابی سطح یادگیری زبان فراگیر وجود دارد. اما از آنجایی که یک سیستم بسته است، ضرورتاً هیچ شباهتی با سیستم های زبانی بازتر و وسیع تر ندارد، چیزی که دنیای زبانی مترجم را تشکیل می دهد.
در بخش بعدی این دوره با مشکل ابزار مترجم مواجه می شویم و محدودیت ها یخاص و نامناسب بودن فرهنگ لغت دو زبانه برای مترجم را شرح می دهیم.
سومین تفاوت متن دانشجویی و متن موثق در دلیل ترجمه است. دانشجویان برای مدرس زبان ترجمه کرده و بایستی نتایجی تولید کنند که نشانگر میزان زبان آموزی آنها باشد. جمله ای که با این نیت ایجاد می شود معمولا از نظر ارزش زبانی ارزیابی نمی شود بلکه به عنوان اثبات یادگیری قاعده و واژه ای خاص در نظر گرفته می شود. بنابراین اگر ترجمه جمله فوق به زبان فرانسه بصورت زیر باشد:

Nous sommes fatigues. Nous étudions depuis deux heures.

معلم از نتیجه دانشجوی خویش راضی خواهد شد. از سوی دیگر، اگر جمله به طور دقیق بررسی شود، ویژگی های خاصی در آن مشهود است. این جمله ای است که یک گوینده زبان مادری هرگزاستفاده نمی کند.
مترجم بایستی از خودش سئوال کند که دریافت کننده این جمله کیست، خواننده آن کیست، جمله را به صورت محسوس و طبیعی ایجاد کند، انگار گوینده ای به زبان فرانسه است. در هر صورت این بدین معنی نیست که مترجم قضاوت نخواهد شد یا خواننده کاروی را ارزیابی نخواهد کرد، حتی منتقدان نیز به بررسی و نقد ترجمه افراد می پردازند.
علاوه بر این، گاهی مترجم مجبور به انتخاب روش و سبکی سیال می شود بجای اینکه به ساختارهای فلسفی موثق و دقیق بچسبد. و اغلب به همین دلیل، بیشتر مواقع از مسیر خارج می شوند. بهتر است نقد ترجمه پس از خواندن متن مرجع انجام شود.

منبع:

Delisle, J. L’analyse du discours comme méthode de traduction. Initiation à la traduction française de textes pragmatiques anglais. Ottawa, Éditions de l’Université d’Ottawa, 1984.